|
JAK PRACOWAĆ Z
DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM PSYCHORUCHOWO Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagim to szczególne zaburzenie o charakterze neurologicznym spowodowane prawdopodobnie brakiem równowagi harmonów mózgowych, co doprowadza do istotnych zakłóceń w procesach analizy i syntezy mózgu. Przypuszcza się, że w przypadku nadpobudliwości zaburzona jest równowaga pomiedzy dwoma podstawowymi przekaźnikami: dopaminą i noradrenaliną. Dopamina wpływa bezpośrednio na stan gotowości komórek mózgu do odbioru i przetwarzania informacji oraz odpowiada za zdolność koncentrowania się umysłu na jednym wybranym bodźcu. Niedobór noradrenaliny może spowodować niedocenianie zagrożenia, nadmiar zaś sprawia, że organizm pozostaje w stanie ciągłego podniecenia. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej cechują następujące kryteria kliniczne: częste, nerwowe ruchy rąk lub stóp; niemożność usiedzenia w miejscu; łatwe rozprasznie uwagi pod wpływem bodźców zewnętrznych; częste “wyrywanie się do odpowiedzi”, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości; trudność z zastosowaniem się do podawanych instrukcji i poleceń; częste przerzucanie się z jednej nieskończonej aktywności do drugiej; rezygnacja z pracy przy najmniejszym nawet niepowodzeniu (rzucanie zeszytem, piórnikiem, niszczenie własnych wytworów); trudności ze spokojnym bawieniem się; nadmierna gadatliwość; przerywanie lub przeszkadzanie innym, wtrącanie się do zabawy innych dzieci; bezmyślne, często agresywne choć niekontrolowane zachowania (zaczepianie kolegów, niszczenie przyborów, chodzenie po klasie); gubieni rzeczy, zapominanie o wyznaczonych zadaniach; częste angażowanie się w niebezpieczne aktywności fizyczne (wybieganie na jezdnię, wspinanie się na wysokie drzewa lub słupy wysokiego napięcia); niestabilność nastrojów; brak dystansu do osób dorołych (dzieci nie słuchają poleceń, nie chcą podporządkować się rygorom wychowawczym). Należy podkreślić, że dziecko nadpobudliwe nie jest dzieckiem złym, nieznośnym, lecz majacym trudności w kierowaniu swoim postępowaniem lub przystosowaniem sie do wymagań rodziny szkoły. Wymaga ono szczególnego postępowania w wychowaniu oraz dostosowania form oddziaływania do jego możliwości psychoruchowych. Największe znaczenie ma wczesne rozpoznanie zaburzenia, pomoc psychologiczna i umiejętnie prowadzona reedukacja. Podstawą pracy z dzieckiem jest spokojna, pełna zrozumienia i życzliwa postawa zarówno rodziców jak i nauczycieli. Nauczyciele i wychowawcy w szkole mogą ukierunkować aktywność ucznia oraz stymulować jego rozwój poprzez odpowiednie działania. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, by zajęcia zaczynały się od dokładnego zapoznania z harmonogramem dnia oraz przypomnienia systemu nagród, kar oraz zasad obowiązujących w szkole. Stałe, jednoznaczne zasady postępowania i konsekwentna kontrola dyscypliny musi zapewnić natychmiastową reakcję na negatywne zachowania, z krótkim wyjaśnieniem, co złego się stało. Rzeczowe uwagi są znacznie skuteczniejsze od długich wywodów, na których uczeń się nie skoncentruje. Zaleca się np. wywieszanie w klasie rezultatów oceny zachowań całej klasy po uprzedniej dyskuji. W systemie kar nie stosować ograniczenia zabawy i ćwiczeń ruchowych. Zamiast mówić np: “Jak tego nie zrobisz, nie będzie zabawy na boisku”, trzeba powiedzieć:"Jak to zrobisz, pobawisz się na boisku o 10 minut dłużej”. Tak zaplanować zajęcia, aby te wymagające dużej energii przeplatały się z tymi, które wymagają jej mniej. Ćwiczenia śródlekcyjne, lekcje wychowania fizycznego, możliwość kontrolowanych zabaw ruchowych na przerwach, to niezwykle istotne elementy w uzyskaniu kontroli nad dziećmi nadpobudliwymi z osłabioną koncentracją uwagi. Należy także dzieci zachęcać do wykonywania dodatkowych prac związanych np: z obowiązkami dyżurnego, przygotowaniem elementów do gazetek ściennych, układaniem i porządkowaniem przyborów, książek itp., (wykorzystując w ten sposób ich potrzebę ciągłego ruchu). Niezbędne jest konsekwentne wdrażnie nawyków porządku i organizacji pracy oraz pomocy w tym kierunku. Przy wykonywaniu konkretnych zadań można uczniowi napisać np. listę następujących po sobie czynności i następnie sprawdzać ukonczenie każdego etapu. Trzeba bardzo dokładnie zaznaczać prace domową. Dobrze jest też posadzić ucznia w pierwszej ławce, możliwie daleko od źródeł mogących rozprzszać jego uwagę, aby nauczyciel dokładnie widział poczynania wychowanka, odpowiednio reagował i motywował go do nauki. Warto używać specjalnych kart lub napisać na tablicy prostą instrukcję procedury postepowania w klasie. Dla przykładu, jeśli uczeń nie pamięta, jak nalezy uczestniczyć w dyskusji i krzyczy, aby zwrócić na siebie uwagę, powinien otrzymać krótką i jasną instrukcję: podnieś rękę, poczekaj, aż zostaniesz wywołany, mów spokojnie, nie krzycz. Gdziekolwiek jest to możliwe, prezentować materiał w sposób angażujący różnorodne zmysły dziecka, używając doświadczeń, pomocy graficznych, audiowizualnych mediów w połaczeniu z pisaniem na tablicy. Pozwolić uczniowi wspólnie z nauczycielem rozważać alternatywne sposoby prezentacji swojej wiedzy: moze tobyć wypowiedź ustna, udział w pracy grupowej, projekt rysunkowy. Wykorzystując metodę pracy w grupach, łączyć dzieci o różnych umiejetnościach i temperamentach. Wpływa to korzystnie na skorygowanie negatywnych zachowań przez rówieśników i stwarza szansę, że dziecku zostanie przydzielone zadanie zgodnie z jego umiejętnościami. Rozważyć zastosowanie narzędzi, które rekompensują słabe strony ucznia. Na przykład akceptować użycie kalkulatora w przypadku występowania dyskalkulii. W przypadku nasilonych objawów dysleksji odpytywać indywidualnie, dać dodatkowy czas na czytanie i pisanie. Poszukiwać indywidualnych mocnych stron ucznia i wzmacniać je za pomocą pochwał. Każde małe osiągnięcie nagradzać ciepłym słowem, uśmiechem, naklejką lub punktami w celu uzyskania pozytywnej oceny końcowej. Dokładnie obserwować kontakty towarzyskie nadpobudliwych dzieci z uwagi na ich dużą konfliktowość. Wychowankowie tacy silnie przeżywają odrzucenie i izolację ze strony kolegów. Mają mniejsze poczucie wartości i są często zupełnie bezradne wobec własnych działań. Pamiętajmy o tym, aby odrzucenie społeczne nie spowodowało u nich dodatkowych zaburzeń. Niezależnie od problemów w codziennej pracy w klasie, przede wszystkim należy dbać o pełną życzliwości, stabilną atmosferę, akceptującą ucznia w środowisku szkolnym. Aby jednak osiągnąć sukces w pracy z uczniem nadpobudliwym, konieczne jest ścisłe współdziałanie wychowawcy z rodzicami dziecka. Należy uświadomić im, iż mogą w szkole uzyskać fachową pomoc oraz otrzymać cenne wskazówki, jak niwelować niepożądane zachowania u swoich pociech. Opiekunowie muszą mieć w nauczycielu sojusznika i oparcie w walce z problemami. Tylko wspólne działania dają szansę na osiągnięcie sukcesu wychowawczego. Dlatego należy uczulić rodziców, aby unikali w domu sytuacji konfliktowych. Powinni też zapewnić dziecku regularny tryb życia: stałe godziny posiłków, odrabiania lekcji, snu, zabawy. Ważne jest wypracowanie jednolitych dla obojga opiekunów form postępowania z dzieckiem. Brak reguł co wolno, a czego nie, wpływa niekorzystnie na równowagę procesów emocjonalnych. Niewskazane jest zwracenie uwagi na dziecko jedynie wtedy, gdy zachowuje się ono niepoprawnie, gdyż powoduje to wzmacnianie jego negatywnych zachowań. Rodzice powinni zadbać, by zabawa i organizacja wolnego czasu odbywały sie według ściśle określonych ustaleń: należy umożliwić z jednej strony zaspokojenie potrzeby ruchu, a z drugiej wdrażać do zajęć wymagających skupienia i spokoju; kontrolować zabawy na podwórku, gdyż dzieci nadpobudliweze względu na swoją impulsywność dają się łatwo sprowokować i popadają w konflikty z rówieśnikami (należy skłoniać dziecko do ustępstw i wymagać, aby samo ponosiło konsekwencje swoich zachowań, czyli przeprosić, jeśli kogoś skrzywdziło, posprzątać, gdy nabałaganiło); ograniczyć ogladanie telewizji i zbyt długie zabawy przy komputerze, ponieważ powodują one nadmierne obciążenie i wyczerpanie układu nerwowego; w porze wieczornej należy proponować dziecku zajęcia relaksacyjne i wyciszające; plan przed pójściem spać powiniem być taki sam każdego dnia i mieć charakter rytualny. Przy organizowaniu pracy i nauki, trzeba zwrócić uwagę, aby każde zadanie, czynność domowa były dokańczane i sprawdzone. Uczy to samo kontroli i wprowadza niezbędny dla dziecka porzadek. Kontrola nad pracą nie może polegać na krytykowaniu, lecz na poszukiwaniu innych zajęć, gdy jest ono zniechecone, pomocy w rozwiązaniu zadań, podtrzymywaniu słabnacych dążeń. Ze względu na problem z koncentracją uwagi, dziecko powinno uczyć się w krótkich odcinkach czasu, zaś przerwy przeznaczyć na odpoczynek czy relaks. Należy zapewnić mu również stałe miejsce do nauki i ograniczyć w tym czasie wszelkie dodatkowe bodźce, mogące rozpraszać jego uwagę (wyłączyć radio, magnetofon, zamknąć drzwi od pokoju). Czynność, którą ma wykonać lub informacje, które musi przyswoić, należy powtarzać wielokrotnie, gdyż warunkiem uczenia się jest powtarzanie. Ważne jet podkreślanie u syna czy córki dobrych stron, prób zmiany zachowań na lepsze oraz nagradzanie za drobne sukcesy uśmiechem, pogłaskaniem, przytuleniem, pochwałą, przyjaznym spojrzeniem. Postępowanie takie wzmacnia pozytywnie i daje znacznie lepsze efekty niż koncentrowanie się na tym, co dziecko zrobiło źle. Rodzice i nauczyciele mogą pomóc mu akceptować siebie oraz wspierać w osiągnięciu życiowych sukcesów. W ciężkich zaś chwilach trzeba pamiętać opinię doktora Tomasza Wolańskiego z Kliniki Psychiatrii Wieku Rozwojowego, że "los włożył tym dzieciom do plecaka stos kamieni i bez mądrej pomocy dorosłych, dziecko może się pod tym ciężarem załamać". Literatura: 1.B. Patycka, Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, "Życie Szkoły", 2002 nr 7. 2.M. Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985r., WsiP. 3.E. Baczyńska, B. Borowiec-Janczak, A. Kuchciak, Praca z dzieckiem pobudliwym psychoruchowo, "Życie Szkoły", 2002 nr 1. 4.E. Baranowska, Urwisy w klasie, "Życie Szkoły", 2003 nr 1. OPRACOWAŁA: mgr Ewa Kisielewska |